Sajmište logor smrti

DžELAT PRVI KOMANDANT

Logorom komandovali esesovci Herbert Andorfer i Edgar Enge, zvani Dželat

RADI gušenja ustanka u Srbiji, koji je ugrožavao njegove vitalne interese na evropskom jugoistoku, nemački okupator bio je spreman na primenu i najdrastičnijih genocidnih mera. Dalekosežni planovi

o raseljavanju srpskog stanovništva u ustaničkim područjima i o interniranju ustanika, u jesen 1941. nisu mogli da se sprovedu sa do tada izgranenom mrežom zatvora i logora. Zbog toga je, prema izveštaju Operativne grupe policije iz Beograda svojoj berlinskoj centrali, od 9. oktobra 1941. “u luku Save kod Mitrovice planirano podizanje sabirnog logora”. Njega bi izgradila organizacija Tot “po tipu nemačkih koncentracionih logora”. Logorom bi upravljala Operativna grupa policije, a u njemu bi se smestilo prvo 50.000, a kasnije 500.000 ljudi. Za mesto novog logora izabrana je Zasavica, selo u Mačvi, “u luku Save kod Mitrovice”, gde su, 12. i 13. oktobra 1941. godine, snage Vermahta izvršile masovna streljanja Jevreja i Roma. Istovremeno, u Beogradu su voneni razgovori o rešenju “jevrejskog pitanja” u Srbiji. Zaključak je bio, da se po okončanju streljanja jevrejskih i romskih muškaraca, njihove porodice prikupe u “ciganskoj četvrti Beograda”, a zatim interniraju na “srpskom ostrvu Mitrovica”. Iz izveštaja Operativne grupe policije, od 20. oktobra 1941. godine, vidi se da se tada postupalo po ovim zaključcima: završeno je interniranje jevrejskih muškaraca i nareneno njihovo likvidiranje, a već je i pripremljen geto za interniranje 10.000 članova njihovih porodica. U Zasavici je, menutim, do 28. oktobra 1941. granen samo jedan logor, kako je to prvobitno i bilo planirano, a ne dva. Pokazalo se da zbog visokog vodostaja Save i pretvaranja zemljišta u močvaru nije moguće nastaviti izgradnju logora u Zasavici. Zbog toga je opunomoćeni i komandujući general u Srbiji Franc Beme naredio, 28. oktobra 1941. da se radovi obustave i da se za planirani logor upotrebe izložbeni paviljoni na Beogradskom sajmištu. Odluka o interniranju Jevreja i Roma u logor na Beogradskom sajmištu doneta je, po svemu sudeći, tek početkom decembra 1941. godine. Tada je postalo jasno da je, posle brzog nemačkog prodora i sloma Užičke republike od 25. novembra do 1. decembra 1941. godine matica Narodnooslobodilačkog pokreta u Srbiji poražena. Žurba Nemaca

Nacisti su za koncentracione logore, gotovo po pravilu, birali usamljena mesta u blizini velikih gradova i industrijskih centara. Na teritoriji okupirane Srbije za logore najčešće su korišćene kasarne i drugi vojni objekti na periferiji gradova, odnosno, objekti koji nisu bili mnogo upadljivi, relativno izolovani. Činjenica da je za logor izabrano Beogradsko sajmište, koje je bilo pred očima Beograda, može da se objasni žurbom da se posle poplave Zasavice, pronane objekat u kojem može da se smesti veliki broj zatočenika i koji se nalazi na bezbednom mestu blizu glavnih komunikacija . Izbor Sajmišta za logor, koje je bilo vidljivo sa svih strana, istovremeno pokazuje i bezobzirnost karakterističnu za nemačku okupaciju u Srbiji.

Saglasnost NDH

POSLE donošenja odluke da se Beogradsko sajmište pretvori u logor 28. oktobra 1941. godine, nemačke vojnookupacione vlasti u Srbiji morale su da se za saglasnost obrate organima Nezavisne Države Hrvatske, jer je njoj prostor Sajmišta, kao i celi istočni Srem, pripao 10. oktobra 1941 godine. Saglasnost, koja nije mogla doći u pitanje, tražena je i dobijena preko poslanstva Trećeg

rajha u Zagrebu. Menutim, ona je uslovljena time da logor čuvaju Nemci i da snabdevanje ide sa srbijanske, a ne sa hrvatske teritorije. Beogradsko sajmište adaptirano je za logor u žurbi i polovično. Bilo je očigledno da je osnovni cilj vojnookupacionih vlasti bio da se logor kako-tako osposobi za prijem velikog broja zatočenika, iako neki neophodni urenaji i instalacije nisu bili osposobljeni . Interniranje Jevreja iz Beograda u Jevrejski logor Zemun (Judenlager Semlin), kako se logor službeno zvao, otpočelo je 8. decembra 1941. godine. Dan ranije kvislinška srpska žandarmerija podelila je Jevrejima pozive da se sutradan rano ujutro jave u dvorištu Specijalne policije za Jevreje u Ulici Džordža Vašingtona br. 21. U pozivu je navedeno da mogu poneti samo onoliko prtljaga koliko mogu da nose, pribor za jelo, pokrivače i hranu za tri dana. Preko listova “Obnova” 10. decembra i “Novo vreme” 11. decembra 1941. godine i javno je upućen poziv “svim Jevrejima” da se prijave na navedenu adresu. Poziv je bio u obliku saopštenja šefa Operativne grupe policije bezbednosti i Službe bezbednosti i završavao se pretnjom da će onaj ko ne done biti “najstrože kažnjen”. U periodu od 8. do 13. decembra 1941. pred Jevrejskom policijom satima su stajale kolone jevrejskih žena i dece na hladnom i vetrovitom vremenu, čekajući da ih Nemci prebace u logor na Sajmištu. Prevoz je vršen kamionima: u jedan kamion ukrcavani su žene i deca, a u drugi utovarivane su njihove stvari. Dugo čekanje po hladnoći bila je najava mnogo težih dana u logoru. Po dopremanju u logor, jevrejske žene i deca smešteni su u velike izložbene paviljone, koji su bili krajnje neprikladni za bilo kakav, a naročito ne duži boravak u zimskim uslovima starih, nejakih i dece. Prvo je ispunjen najveći, treći paviljon, a zatim i prvi paviljon. Zatočeni Romi smešteni su u drugi paviljon. Tokom decembra 1941. godine, Jevreji noji su dovoneni na rad iz logora u Topovskim šupama, urenivali su peti paviljon. Početkom januara 1942. godine njih 200-300 smešteno je upravo u ovaj paviljon, a logor na Autokomandi je likvidiran. Ovaj paviljon bio je ogranen sopstvenom ogradom tako da su zatočenici bili odvojeni od svojih porodica, a njihovi kontakti bili su zabranjeni. . Menutim, ona je uslovljena time da logor čuvaju Nemci i da snabdevanje ide sa srbijanske, a ne sa hrvatske teritorije. Beogradsko sajmište adaptirano je za logor u žurbi i polovično. Bilo je očigledno da je osnovni cilj vojnookupacionih vlasti bio da se logor kako-tako osposobi za prijem velikog broja zatočenika, iako neki neophodni urenaji i instalacije nisu bili osposobljeni . Interniranje Jevreja iz Beograda u Jevrejski logor Zemun (Judenlager Semlin), kako se logor službeno zvao, otpočelo je 8. decembra 1941. godine. Dan ranije kvislinška srpska žandarmerija podelila je Jevrejima pozive da se sutradan rano ujutro jave u dvorištu Specijalne policije za Jevreje u Ulici Džordža Vašingtona br. 21. U pozivu je navedeno da mogu poneti samo onoliko prtljaga koliko mogu da nose, pribor za jelo, pokrivače i hranu za tri dana. Preko listova “Obnova” 10. decembra i “Novo vreme” 11. decembra 1941. godine i javno je upućen poziv “svim Jevrejima” da se prijave na navedenu adresu. Poziv je bio u obliku saopštenja šefa Operativne grupe policije bezbednosti i Službe bezbednosti i završavao se pretnjom da će onaj ko ne done biti “najstrože kažnjen”. U periodu od 8. do 13. decembra 1941. pred Jevrejskom policijom satima su stajale kolone jevrejskih žena i dece na hladnom i vetrovitom vremenu, čekajući da ih Nemci prebace u logor na Sajmištu. Prevoz je vršen kamionima: u jedan kamion ukrcavani su žene i deca, a u drugi utovarivane su njihove stvari. Dugo čekanje po hladnoći bila je najava mnogo težih dana u logoru. Po dopremanju u logor, jevrejske žene i deca smešteni su u velike izložbene paviljone, koji su bili krajnje neprikladni za bilo kakav, a naročito ne duži boravak u zimskim uslovima starih, nejakih i dece. Prvo je ispunjen najveći, treći paviljon, a zatim i prvi paviljon. Zatočeni Romi smešteni su u drugi paviljon. Tokom decembra 1941. godine, Jevreji noji su dovoneni na rad iz logora u Topovskim šupama, urenivali su peti paviljon. Početkom januara 1942. godine njih 200-300 smešteno je upravo u ovaj paviljon, a logor na Autokomandi je likvidiran. Ovaj paviljon bio je ogranen sopstvenom ogradom tako da su zatočenici bili odvojeni od svojih porodica, a njihovi kontakti bili su zabranjeni.

U centralnoj kuli bila je smeštena Uprava logora. Na vrhu kule, sve vreme dok je logor bio u nemačkim rukama, vila se crna zastava SS-a. Logorska komanda nalazila se u maloj zgradi kraj ulaza u logor, gde je do rata bila uprava Sajma. Posle interniranja Jevreja iz Beograda, u logor na Sajmištu postepeno su dopremani i svi preostali Jevreji iz okupirane Srbije, bilo da su već internirani ili ne. U Beogradu su od Jevreja izvan logora na Sajmištu ostali samo bolesnici iz jevrejskih zdravstvenih ustanova, zatim njihovi lekari i drugo bolničko osoblje i članovi njihovih porodica, ukupno oko 400 lica, kao i izvestan broj Jevrejki udatih za hrišćane, uglavnom Srbe.

Smrznuta deca

IZ logora na Banjici 9. decembra 1941. godine u Jevrejski logor Zemun prebačeno je 65 zatočenih Jevrejki. Menu njima bila je i Olga Alkalaj, član privremvnog rukovodstva KPJ za Beograd. Prema izveštaju opunomoćenog i komandujućeg generala u Srbiji, od 20. decembra 1941. godine “u novoformirani logor za Jevreje i Cigane u Zemunu do 15. 12. 1941. dovedeno je 5.281 osoba”. Naredna grupa Jevreja stigla je na Sajmište iz šabačkog logora na Savi 26. januara 1942. Prema svedočenju Šapčanina Gliše Babovića, od Rume do Zemuna zatočenici su morali da idu pešice (oko 50 km). “Kako je bila ljuta zima, a put dug, deca koja nisu mogla da idu padala su uz put. Ostajala su i ona deca koju su majke vozile u kolicima. Uz njih su padale i starije žene. Svi su ostali na putu smrznuti. Izmenu njih, od šabačkih Jevreja umrla je supruga lekara Haima Rusoa, a dete dr Koena smrzlo se na lutu. Dečja mati poludela je do Zemuna, sva se počupala i izgrebala.” Posle junačkog proboja zatočenih partizana iz logora na Crvenom krstu u Nišu 12. februara 1942. godine, menu pobijenim za odmazdu bili su i svi jevrejski muškarci iz ovog logora. Njihove porodice upućene su, 24. februara 1942. godine, vozom do Zemuna. Bilo ih je 282 na broju. Poslednja grupa Jevreja upućena u logor na Sajmištu bila je iz Kosovske Mitrovice 19. marta 1942. Pet stotina Jevreja iz Kosovske Mitrovice, Novog Pazara, Raške i izbeglica iz Beograda i iz srednje Evrope upućeno je vozom u logor na Sajmištu. U periodu od 8. decembra 1941. do kraja aprila 1942. godine u logoru na Beogradskom sajmištu zatočeno je ukupno oko 7.000 lica, od toga oko 6.400 Jevreja i oko 600 Roma. (Nastaviće se)

Antrfile:

PAVILjON ZA IZLOŽBE

PRVI Beogradski sajam svečano je i, po ondašnjoj oceni, sa puno uspeha otvoren 11. septembra 1937. godine. Do rata 1941. godine redovno su održavani jesenji i prolećni sajmovi, kao i niz drugih kulturnih i zabavnih priredbi. Beogradski sajam imao je više paviljona sa ukupno 14.029 metara kvadratnih izložbene površine. Paviljoni označeni brojevima od 1 do 5 bili su grupisani oko centralne kule i pripadali su zemlji domaćinu. Najveći, paviljon broj 3, imao je površinu od 5.000 “kvadrata”, a uz njega su jedan nasuprot drugom bila dva para istih paviljona (1 i 2, 4 i 5) sa po 2.100 m2 i 1.600 m2 površine. Paviljon Zadužbine Nikole Spasića služio je kao izložbeni prostor Francuskoj i Holandiji. Svoje paviljone, izgranene i ukrašene u nacionalnom stilu, imali su i: Italija, Čehoslovačka, Nemačka, Manarska, Rumunija i Turska. Posle uspostavljanja trgovinskih, a zatim i diplomatskih odnosa Kraljevine Jugoslavije sa Sovjetskim Savezom, sredinom 1940. godine, počela je i izgradnja masivnog sovjetskog paviljona. Firma “Filips” imala je svoj paviljon u kojem je 1939. emitovan prvi televizijski program u Jugoslaviji. Postojala su još dva paviljona upamćena po imenima “Hanza” i “Ribarski” paviljon. “kvadrata”, a uz njega su jedan nasuprot drugom bila dva para istih paviljona (1 i 2, 4 i 5) sa po 2.100 m2 i 1.600 m2 površine. Paviljon Zadužbine Nikole Spasića služio je kao izložbeni prostor Francuskoj i Holandiji. Svoje paviljone, izgranene i ukrašene u nacionalnom stilu, imali su i: Italija, Čehoslovačka, Nemačka, Manarska, Rumunija i Turska. Posle uspostavljanja trgovinskih, a zatim i diplomatskih odnosa Kraljevine Jugoslavije sa Sovjetskim Savezom, sredinom 1940. godine, počela je i izgradnja masivnog sovjetskog paviljona. Firma “Filips” imala je svoj paviljon u kojem je 1939. emitovan prvi televizijski program u Jugoslaviji. Postojala su još dva paviljona upamćena po imenima “Hanza” i “Ribarski” paviljon.